Ścieżkami Adama Mickiewicza – Białoruś i Litwa

Wyjazd z Polski. Po dotarciu do Brześcia wyruszymy na zwiedzanie miasta.  

Dzisiejszy obraz Brześcia tworzy mieszanka śladów z czasów carskich, II Rzeczpospolitej, sowieckiej republiki oraz współczesnej Białorusi. Polakom przypadło rządzić miastem po wielkich zniszczeniach dokonanych podczas I wojny światowej, a także odbudować je na nowo.  

Na trasie naszej wycieczki pojawi się cerkiew św. Szymona, zbudowana w latach 1861–1864 i działająca nieprzerwanie do dziś. W środku znajduje się kapsuła ze szczątkami świętego Afanasego, igumena Brzeskiego, który poniósł męczeńską śmierć za obronę wiary prawosławnej w 1648 r. 
Odwiedzimy także cerkiew św. Mikołaja, zbudowaną w latach 1903-1906 z datków marynarzy i oficerów uczestników wojny rosyjsko-japońskiej. 
  
Naprzeciwko cerkwi, przy dawnym gimnazjum carskim (obecnie Uniwersytet Brzeski), znajduje się oranżeria miejska, duży oszklony budynek zbudowany w stylu neomodernistycznym. Będziemy mogli przysiąść na ławeczce i rozkoszować się tropikalną aurą, zanim ruszymy dalej. Czeka nas jeszcze kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, świątynia brzeskich katolików, zbudowana w 1856 r. w stylu późnego baroku.  Została postawiona z cegieł pochodzących z klasztorów i kościołów katolickich, które znajdowały się w starym Brześciu, zniszczonym na potrzeby budowy Twierdzy Brzeskiej. 
Na zielonym bulwarze ulicy Adama Mickiewicza, przy skrzyżowaniu z ulicą Lenina, znajdziemy natomiast pomnik naszego wieszcza.  

Dotrzemy także do pomnika Tysiąclecia Brześcia, który przedstawia znaczące wydarzenia w dziejach miasta. U jego stóp na płaskorzeźbach można przeczytać legendy o założeniu Brześcia, czy obronie Twierdzy Brzeskiej, która będzie ostatnim punktem na naszej liście zwiedzania miasta. Fortyfikacje te zostały wzniesione w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy to miasto znajdowało się pod panowaniem Imperium Rosyjskiego. Zobaczymy tu Bramę Chełmską i Terespolską, pomnik Pragnienie oraz cytadelę.  

Po południu udamy się w dalszą podróż do Kobrynia. Odwiedzimy tu drewnianą cerkiew Świętych Piotra i Pawła. Obok cerkwi postawiono nagrobny pomnik dla Aleksandra Mickiewicza – młodszego brata Adama Mickiewicza, profesora prawa Uniwersytetu Charkowskiego i właściciela kobryńskiego majątku w XIX w.  
  
Zakwaterowanie i nocleg w Kobryniu.

Po śniadaniu i wykwaterowaniu wybierzemy się w dalszą podróż po Białorusi. Dotrzemy do Baranowicz, gdzie odwiedzimy Sobór Opieki Matki Bożej. Na uwagę zasługują tu liczne fragmenty mozaik, pochodzące ze zburzonego warszawskiego soboru św. Aleksandra Newskiego. Zostały one sprowadzone w 1928 i wkomponowane w prezbiterium, umieszczone na filarach nawy, a także nad drzwiami. 

Następnie czeka nas wizyta nad jeziorem Świteź, miejscem odgrywającym tak dużą rolę w twórczości Mickiewicza.
Okolica jest bardzo urokliwa i zdominowana przez przyrodę. Jezioro otacza las, a całość została w 1930 roku uznana za zabytek. Z jeziorem wiąże się legenda, która mówi o mieście, które miało się tu znajdować setki lat temu. Miało ono zostać napadnięte przez najeźdźców, a gdy nie było już ratunku dla osób w nim pozostałych, ziemia zapadła się, grzebiąc miasto na wieki. Opowieść ta ma oczywiście swoje odzwierciedlenie w twórczości Mickiewicza, który za młodu często spacerował w okolicy jeziora i zachwycał się jego niesamowitym urokiem. Na kamieniu nieopodal brzegu umieszczono fragment utworu „Świteź”. 

Podążając śladami wielkiego Polaka nie sposób pominąć Zaosie. Tutaj, w folwarku stryjecznego dziadka poety Bazylego, miał się urodzić 24 grudnia 1798 r. Adam Mickiewicz. Gdy pół roku później Bazylego Mickiewicza zabił jego dawny przyjaciel Jan Saplica, folwark stał się własnością rodziców Adama. Zwiedzimy zrekonstruowany w 1996 r. zespół dworski w dawnym folwarku Mickiewiczów, w tym ekspozycję muzealną poświęconą Adamowi Mickiewiczowi. 

Jadąc w kierunku Nowogródka odwiedzimy jeszcze park i dworek Wereszczakówny w Korczowie (dawniej Tuchanowiczach). Maryla Wereszczakówna była nieszczęśliwą miłością Adama Mickiewicza. Wieszcz poznał ją latem 1818 lub 1819 roku, kiedy zjawił się w majątku razem ze swoim przyjacielem Tomaszem Zanem. W czasie następnych wakacji wyznał jej miłość, ale Maryla była już zaręczona z hrabią Wawrzyńcem Puttkamerem. W lutym 1821 r. wyszła za niego za mąż, a w lecie tego roku po raz ostatni spotkała się z poetą w Tuchanowiczach w tzw. Altanie Maryli (poeta uwiecznił ją w monologu Gustawa-Pustelnika w IV części "Dziadów"). Tworzyło ją 12 lip rosnących na obwodzie koła w dworskim parku - dziś stoją tu tylko cztery dwustuletnie drzewa.  

Po dotarciu do Nowogródka odnajdziemy kolejne ślady wielkiego Polaka. Zwiedzimy odrestaurowany po pożarze dworek – muzeum Adama Mickiewicza. Budynek tonie w zieleni otaczających go brzóz, lip i klonów. Wnętrze ma charakter szlacheckiego dworu z przełomu XVIII i XIX w. Znajdziemy tu kopie metryki chrztu Adama i rękopisu z próbami kaligrafii, świadectwa ukończenia szkoły dominikanów, czy wizerunki rodziców i braci (Franciszka i Aleksandra).   
Najciekawszym punktem miasta jest jednak zdecydowanie wzgórze zamkowe, na którym znajdują się ruiny średniowiecznej twierdzy, która według części historyków była świadkiem pierwszego chrztu Litwy. Po drodze miniemy słynny pomnik Adama Mickiewicza i punkt widokowy, który jest kolejnym odniesieniem do poety – zwie się bowiem Kopcem Mickiewicza. Został on usypany w latach 20. XX wieku przez Komitet Mickiewiczowski z ziemi przywiezionej ze wszystkich miejsc na świecie, w których był Adam Mickiewicz w trakcie swojej tułaczki. Ze wzgórza rozciąga się piękny widok na okolicę i znajdujące się u podnóża zamku Park Miejski i barokowy Kościół Farny. Tzw. Biała Fara jest miejscem chrztu Mickiewicza i jednym z najwspanialszych zabytków sakralnych Białorusi.  

Późnym popołudniem dotrzemy do miasta Mir. Zakwaterowanie i nocleg.

Po śniadaniu i wykwaterowaniu pojedziemy do Szczors, gdzie odwiedzimy zespół pałacowy rodu Chreptowiczów, do którego Mickiewicz przyjeżdżał corocznie na wakacje w latach 1818-1822. Tutaj powstała bajka "Pies i wilk" oraz sonet "Do Niemna", w pałacowym parku pod dębem poeta pisał "Grażynę".  
  
Następnie pojedziemy do Lubcza, sennego, kresowego miasteczka z ruinami zamku Radziwiłłów położonymi na wysokim brzegu Niemna. Piękny jest widok z zamkowego podwórca na rozległe łąki i płynącą przez nie rzekę. Mickiewicz musiał tu bywać, bo zamek Horeszków w "Panu Tadeuszu" ma wiele cech tej magnackiej siedziby.  
  
Dalej będziemy kontynuować naszą podróż do wsi Bieniakonie, gdzie w lutym 1821 roku w drewnianym kościółku Maryla Wereszczakówna, wielka miłość Mickiewicza, poślubiła hrabiego Puttkamera. Na cmentarzu przy kościele znajdziemy grób Maryli. Natomiast we wsi Bolteniki odwiedzimy dwór Puttkamerów. Jeśli dotrzemy do oddalonego o pół kilometra sosnowego lasku na wzgórzu, który Maryla nazywała "suchym gaikiem", w którym spotykała się z Mickiewiczem. Znajdziemy tam duży kamień z wyrytym, podobno przez nią, krzyżem.  
  
Po przekroczeniu granicy z Litwą pojedziemy do miejscowości Soleczniki. Od 21 grudnia 1998 roku centrum miasta zdobi pomnik Adama Mickiewicza wzniesiony z okazji dwusetnej rocznicy urodzin poety. To tutaj na starym cmentarzu Mickiewicz obserwował obrzęd Dziadów, który później przedstawił w słynnym dramacie. Następnym punktem będzie historyczna siedziba rodowa Radziwiłłów, potem Balińskich, w Jaszunach, w której Mickiewicz zatrzymywał się w drodze do Tuchanowicz. 
  
Naszą trasę tego dnia zakończymy w Wilnie. Zakwaterowanie i nocleg. 

Po śniadaniu udamy się na zwiedzanie Wilna. Zaczniemy od spaceru uliczkami Starego Miasta wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Idąc od Placu Katedralnego ulicą Zamkową w stronę Ostrej Bramy, skręcimy w lewo, w zaułek Bernardyński. Pod koniec uliczki, pod numerem 11, znajduje się muzeum Adama Mickiewicza. Tutaj poeta mieszkał od Wielkanocy do czerwca 1822 roku.  

Następnie dotrzemy do Klasztoru Bazylianów, zamienionego obecnie na hotel. Mickiewicz przebywał w klasztorze bazylianów przekształconym w więzienie w latach 1823-1824. Niestety bazylianie nie zachowali oryginalnej „celi Konrada”, w której więziony był poeta. Jej atrapa została urządzona w małym domu stojącym między hotelem a kościołem. Posiada ona dwie ekspozycje. Jedna jest urządzona jako imitacja celi więziennej, druga zawiera informacje o życiu Adama Mickiewicza w Wilnie oraz o procesie filomatów i filaretów. Przyjaciele filomaci po przekupieniu strażnika spotykali się nocą w celi poety. Mickiewicz później opisał te wydarzenia w III części poematu „Dziady”. 

Na trasie naszej wędrówki znajdą się także Rosyjsko-Prawosławna Cerkiew Św. Ducha oraz Plac Ratuszowy z tablicą pamiątkową głoszącą, że stamtąd Mickiewicz wyruszył ma wygnanie. 

Kontynuując nasz spacer dojdziemy do kościołów św. Anny i Bernardynów, gdzie na małym skwerze stoi pomnik wieszcza. Przedstawia poetę opartego na pękniętej kolumnie symbolizującej Ojczyznę, którą musiał opuścić. Za statuą leży sześć z ośmiu zachowanych płaskorzeźb autorstwa polskiego rzeźbiarza, warszawiaka Henryka Kuny. Jego projekt składający się z postaci poety i 12 płaskorzeźb ze scenami z „Dziadów” wygrał konkurs w roku 1931. 

Przy ulicy Literatu 5 znajdziemy tablicę pamiątkową z napisem w języku polskim: "W tym domu mieszkał Adam Mickiewicz. 1823". Pod tym adresem 23 października 1823 r. poeta został aresztowany za działalność w Towarzystwie Filomatów. Uważa się, że tutaj Adam Mickiewicz napisał i przygotował do druku poemat "Grażynę" oraz II i IV części „Dziadów”.  

Kolejnym miejscem związanym z wielkim Polakiem jest teren Uniwersytetu Wileńskiego. Zajrzymy tu na dziedziniec Mickiewicza oraz do kościoła św. Janów, w którym znajduje się popiersie Mickiewicza. We wrześniu 1815 roku Adam Mickiewicz po ukończeniu dominikańskiej szkoły powiatowej w Nowogródku, jako 16-letni młodzieniec, przybył do Wilna, by podjąć studia na Uniwersytecie Wileńskim. W tym czasie Wilno było jednym z najpiękniejszych miast Europy. Przyszły poeta wstąpił na Wydział Fizyki i Matematyki oraz uczęszczał na wykłady na uniwersyteckim Seminarium Nauczycielskim. Rok później przeniósł się na Wydział Literatury i Sztuk Wyzwolonych. W 1817 r. wraz ze swoimi przyjaciółmi założył Towarzystwo Filomatów ("Miłośników Nauki"), którego celem było zaszczepienie zasad moralnych, miłości do ojczyzny i zamiłowania do nauki.

Zwiedzanie Wilna zakończymy na cmentarzu Rossa, na którym spoczywa Maria z Bilewiczów Piłsudska oraz serce jej syna – Marszałka Józefa Piłsudskiego. 

Po południu pojedziemy do malowniczo położonych wśród jezior Trok. Zwiedzimy tu gotycki zamek na wyspie oraz kościół farny pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w XV w. w stylu gotyckim, z cudownym obrazem Matki Boskiej Trockiej z Dzieciątkiem. 

Wieczorem powrót do Wilna.

Po śniadaniu i wykwaterowaniu pojedziemy do Kowna, gdzie Adam Mickiewicz po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel. Świeżo upieczony absolwent Uniwersytetu Wileńskiego musiał odpracować stypendium, dzięki któremu mógł ukończyć studia. Mieszkał w gmachu dawnego kolegium jezuickiego, w którym mieściła się Kowieńska Szkoła Powiatowa. Były w niej cztery klasy i ponad stu uczniów. Mickiewicz opiekował się biblioteką szkolną, uczył literatury, historii i prawa. 

Kowieńska starówka malowniczo położona u zbiegu Niemna i Wilii uznawana jest obok wileńskiej za najpiękniejszą na Litwie. Podczas spaceru ulicą Wileńską będziemy podziwiać zabytkowe kamienice. Zobaczymy też kościół Bernardynów, gimnazjum Jezuitów, katedrę św. Piotra i Pawła, będącą największym gotyckim kościołem na Litwie oraz ratusz zwany Białym Łabędziem.  
Jedną z atrakcji będzie dom Perkuna, gotycka kamienica, zbudowana na przełomie XV i XVI wieku, ufundowana przez hanzeatyckich kupców. Dziś budynek mieści w sobie niewielkie muzeum Adama Mickiewicza. 

Kowno to miejsce, które zachwyca wszechobecną zielenią miejską i sztuką uliczną.
Na uwagę zasługuje fakt, że Kowno jako pierwsze z miast Europy Środkowo-Wschodniej dołączyło do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO w dziedzinie designe'u.

Po zwiedzeniu Kowna udamy się w drogę powrotną do Polski.